Thực trạng bảo tồn và phát triển một số sản phẩm đặc sản ở huyện Tân Kỳ, góp phần phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng Nông thôn mới

- Dệt võng gai: Một trong những nghề được hình thành từ lâu đời và làm nên nét đặc sắc trong đời sống và sinh hoạt của đồng bào dân tộc Thổ ở Nghệ An nói chung và Tân Kỳ nói riêng là nghề đan võng gai. Nghề đan võng gai không chỉ mang lại thu nhập cho bà con mà còn là một di sản văn hóa phi vật thể đáng quý của người Thổ tại xã Giai Xuân huyện Tân Kỳ. Võng được sản xuất từ cây gai, qua quá trình bóc vỏ, tạo sợi và đan thành sản phẩm. Mặc dù giá trị thu nhập mang lại chưa cao do đang còn sản xuất thủ công trong khi sản phẩm đầu ra chưa ổn định. Tuy nhiên, bà con nơi đây vẫn giữ gìn nghề truyền thống của mình. Đây cũng là một trong những xã về đích Nông thôn mới khá sớm của huyện Tân Kỳ. Hi vọng với những tiềm năng lợi thế vốn có, trong những năm tới sẽ tìm hướng đi đúng đẵn cho sản phẩm đặc sắc này để nâng cao giá trị thu nhập cho người dân đồng thời bảo tồn nghề truyền thống này.

- Trồng dâu nuôi tằm: Nghề trồng dâu nuôi tằm có thể nói là một trong những nghề đơn giản, dễ trồng dễ nuôi, không tốn công sức so với việc làm nông. Tuy nhiên, với điều kiện thời tiết khắc nghiệt mưa nắng thất thường như ở Nghệ An thì đó là một điều vô cùng khó khăn. Thế nhưng những người dân ở xã Nghĩa Đồng huyện Tân Kỳ vẫn kiên trì giữ vững làng nghề đẹp đẽ này. Trồng dâu - nuôi tằm không chỉ cung cấp sợi tơ cho ngành công nghiệp dệt may mà còn cung cấp một số nguyên liệu cho các ngành công nghiệp chế biến khác như dược phẩm, thời trang, thực phẩm, nguyên liệu cho công nghiệp sản xuất giấy, làm phân bón... Vì vậy, đây là một nghề mang lại hiệu quả kinh tế cao, góp phần vào việc xóa đói giảm nghèo trong nông nghiệp nông thôn. Với giá bán dao động 80-100 nghìn/kg kén vàng, bình quân thu nhập đem lại cho hộ gia đình 3-5 triệu mỗi tháng, nếu được mùa thì hơn 10 triệu/tháng.

- Làng chế biến miến gạo truyền thống: Làng Bích Thái xã Nghĩa Thái, huyện Tân Kỳ từ lâu nổi tiếng với nghề làm miến gạo. Có những hộ sản xuất với kinh nghiệm trên 30 năm. Sản phẩm miến gạo này được biết đến chính nhờ chất lượng mà người sản xuất đưa vào sản phẩm, đó cũng chính là yếu tố then chốt để chinh phục người tiêu dùng hiện nay. Để có sợi miến dẻo, ngon thì gạo sau khi ngâm, xay và cho vào máy để cán phải luôn đảm bảo sạch sẽ, miến sau khi cắt sẽ được phơi tự nhiên dưới ánh nắng mặt trời, sau đó đóng gói cẩn thận. Bình quân mỗi ngày 01 gia đình sản xuất gần 150 kg gạo, cho ra thành phẩm miến khoảng 93% khối lượng gạo, cho thu nhập trên 10 triệu đồng/tháng. Những năm gần đây, người làm Miến ở xã Nghĩa Thái huyện Tân Kỳ đã chủ động đầu tư máy móc vào một số công đoạn sản xuất nên năng suất cao hơn, thu nhập vì thế cũng được cải thiện đáng kể. Theo những người làm nghề nơi đây, nguyên liệu duy nhất của miến là bột gạo thường, không dùng thêm một chất phụ gia nào khác, đồng thời các hộ làm Miến đều cam kết với chính quyền địa phương không sử dụng chất bảo quản, chất làm trắng, luôn bảo đảm các yêu cầu về an toàn vệ sinh thực phẩm, hướng tới xây dựng Miến gạo Nghĩa Thái huyện Tân Kỳ đạt sản phẩm OCOP. Đây cũng là sản phẩm góp phần đưa xã Nghĩa Thái là một trong những xã sớm về đích Nông thôn mới của huyện Tân Kỳ.

- Sản xuất Mật mía: Đây là nghề truyền thống của người dân xã Tân Hương, Phú Sơn của huyện Tân Kỳ mang lại nguồn thu nhập tốt cho người dân. Quá trình sản xuất mật mía hiện nay đã cải tiến nhiều, đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm. các máy móc thay thế bằng máy móc hiện đại, nhiều công đoạn thủ công đã được loại bỏ vì vậy chi phí và thời gian cũng được giảm đi rất nhiều. Nhờ tuân thủ các quy trình an toàn thực phẩm nên sản phẩm mật mía xã Tân Hương và xã Phú Sơn được công nhận sản phẩm đạt chuẩn OCOP 3 sao năm 2020. Hiện nay sản phẩm Mật mía trên địa bàn huyện sản xuất bình quân 500.000 – 700.000 lít/năm. Thương lái thu mua tận cơ sở với giá giao động từ 22 – 25.000 đồng/lít. Được sự quan tâm của Sở KH&CN tỉnh Nghệ An, năm 2021 đã hỗ trợ kinh phí cho một số hộ sản xuất để cải tiến các máy ép mía nhằm đạt mục tiêu sản xuất sạch hơn, đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm từ khâu lựa chọn mía, rửa, ép đến khi nấu ra sản phẩm. Đây là điều kiện thuận lợi để cho các hộ sản xuất phát triển và đưa thương hiệu đi khắp cả nước.

- Sản xuất rượu cần, rượu men lá: Đây là 02 sản phẩm do đồng bào dân tộc thuộc 03 xã Tân Hợp, Đồng Văn và Tiên Kỳ sản xuất. Năm 2020 được UBND tỉnh công nhận sản phẩm OCOP 3 sao. Các sản phẩm rượu truyền thống này được sản xuất bằng thủ công từ gạo nếp hoặc nếp cẩm. quá trình lên men tự nhiên bằng các phương pháp truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số nơi đây nên chất lượng rượu rất ngon, thơm nồng, an toàn cho người sử dụng.

II. Giải pháp phát triển các sản phẩm đặc sản huyện Tân Kỳ:

Trên cơ sở tiềm năng, lợi thế về các sản phẩm đặc sản, sản phẩm truyền thống của Tân Kỳ hiện có. Để sản phẩm đặc sản, sản phẩm truyền thống ngày một phát triển, trờ thành hàng hóa chính của địa phương, cần có một số giải pháp như sau:

1. Cần thiết phải điều tra, đánh giá thật cụ thể về các sản phẩm đặc sản của địa phương để biết được tiềm năng, lợi thế, khả năng phát triển thành hàng hóa, giá trị kinh tế, giá trị tinh thần…để từ đó tiến tới công bố danh mục các sản phẩm đặc sản của huyện nhằm  giúp người tiêu dùng (khách du lịch) định hướng được sự lựa chọn của mình khi đến Tân Kỳ. Đặc biệt, giúp người đang sản xuất và sẽ tham gia thị trường có được kế hoạch dài hơi trong đầu tư phát triển. Các nhà hoạch định chính sách lựa chọn được định hướng khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia.