LIÊN HIỆP CÁC HỘI KHOA HỌC VÀ KỸ THUẬT NGHỆ AN
Tăng cường giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa cho thanh niên
Thế hệ trẻ là những chủ nhân tương lai của đất nước, mang trong mình trí tuệ, sức khoẻ, và khát vọng cống hiến. Vì thế giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa cho thế hệ trẻ là việc làm hết sức cần thiết, dẫn dắt thanh niên đi tới những giá trị tốt đẹp, cống hiến hết mình để bảo vệ sự bình yên cho Tổ quốc, cho nhân dân, xây dựng và phát triển đất nước. Trong thời gian qua, được sự quan tâm của Đảng và Nhà nước, cùng với sự tham gia tích cực của các ngành, các cấp, gia đình, nhà trường, toàn xã hội, sự nỗ lực của Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam và Hội Sinh viên Việt Nam..., công tác giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa cho thanh niên đã đạt được những thành tựu nhất định, góp phần đào tạo ra một thế hệ thanh niên đủ sức đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp đổi mới
Thứ nhất, giáo dục đạo đức thanh niên đã góp phát triển toàn diện đáp ứng yêu cầu sự nghiệp đổi mới. Tuổi trẻ Việt Nam ngày càng có môi trường, điều kiện tốt hơn để học tập, rèn luyện, trưởng thành, góp phần nâng cao trình độ, hình thành lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa, từng bước hoàn thành nhân cách. Phần đông thanh niên tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng và con đường phát triển của đất nước; sống có trách nhiệm với Tổ quốc, gia đình và bản thân; có ước mơ, hoài bão; có kiến thức, kỹ năng, sức khỏe tốt, tư duy năng động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm. Tuyệt đại đa số thanh niên Việt Nam luôn tin tưởng và đồng thuận với đường lối chính trị của Đảng, chấp hành chính sách, pháp luật của Nhà nước, ra sức học tập, rèn luyện và lao động sản xuất, góp phần không nhỏ vào sự ổn định của đất nước, của chế độ và cùng làm nên những thành tựu to lớn trong phát triển kinh tế - xã hội và văn hóa của đất nước. Nghị quyết số 25-NQ/TW của Hội nghị lần thứ bảy, Ban Chấp hành Trung ương khóa X khẳng định: “Một trong những thành tựu của công cuộc đổi mới đất nước là đã xây dựng được thế hệ thanh niên thời kỳ mới có đạo đức, nhân cách, tri thức, sức khỏe, tư duy năng động và hành động sáng tạo; tiếp nối truyền thống hào hùng của Đảng và dân tộc, nêu cao lòng yêu nước, ý thức xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa; không ngại khó khăn, gian khổ, tình nguyện vì cộng đồng; có trách nhiệm với gia đình, xã hội; có ý chí vươn lên trong học tập, lao động, lập thân, lập nghiệp, làm giàu chính đáng, quyết tâm đưa đất nước thoát khỏi nghèo nàn, lạc hậu; mong muốn được tin tưởng, được cống hiến cho đất nuớc, có việc làm, thu nhập ổn định, đời sống văn hóa tinh thần lành mạnh phong phú, môi trường sống an toàn(1).
Trước những thành tựu to lớn của đất nước trên nhiều lĩnh vực từ kinh tế, chính trị, xã hội, thanh niên luôn cảm thấy tự hào về dân tộc, có niềm tin vào sự lãnh đạo của Đảng và sự nghiệp đổi mới của đất nước. Theo kết quả khảo sát của Viện nghiên cứu Thanh niên: Có 61,2% thanh niên cảm thấy phấn khởi và tin tưởng vào các giải pháp ổn định kinh tế của Chính phủ, 21,7% thanh niên tin tưởng nhưng cho rằng đất nước còn nhiều vấn đề phải tiếp tục giải quyết để nền kinh tế phát triển bền vững hơn(2). Đồng thời, số lượng thanh niên Việt Nam hiện nay mong muốn vào Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, vào Đảng Cộng sản Việt Nam cũng không ngừng tăng lên. Theo Kết quả khảo sát năm 2017 của Viện nghiên cứu Thanh niên cho thấy: có 65,7% nhóm đối tượng thanh niên đã đi làm khẳng định mục tiêu phấn đấu trở thành đảng viên và 24,6% dự định sẽ phấn đấu theo mục tiêu này. Ở nhóm học sinh, sinh viên tỷ lệ khẳng định mục tiêu phấn đấu trở thành đảng viên là 47,2% và dự định sẽ phấn đấu trở thành đảng viên là 29,4%(3).
Cùng với đó, tâm thế, khả năng hội nhập quốc tế của thanh niên tự tin và chủ động hơn. Định hướng giá trị của thanh niên có những thay đổi tích cực theo hướng coi trọng những giá trị nhân văn, thiết thực, cụ thể và ngày càng quan tâm đến các hoạt động chính trị, xã hội của đất nước. Theo Kết quả khảo sát của Viện nghiên cứu Thanh niên vào năm 2017, đại đa số thanh niên được khảo sát thể hiện ý thức trách nhiệm cao trong việc tham gia bảo vệ Tổ quốc và trong xây dựng, phát triển đất nước. Cụ thể, thanh niên cho rằng: Là thanh niên phải quan tâm đến tình hình chính trị của đất nước (89,8 % thanh niên; 82,5% học sinh sinh viên); Là thanh niên phải tham gia bảo vệ đất nước khi có yêu cầu (95,3% thanh niên, 94,2% học sinh sinh viên); Là thanh niên phải có trách nhiệm làm cho đất nước giàu mạnh (92,4% thanh niên, 90,3% học sinh sinh viên)(4).
Qua các số liệu thống kê trên cho thấy, công tác giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa cho thanh niên ngày càng được nâng cao, phần lớn thanh niên nhận biết tầm quan trọng của những chuẩn mực xã hội, coi trọng những giá trị truyền thống, nhân văn, đồng thời, tiếp cận nhiều giá trị của xã hội hiện đại, thiết thực và thực tế hơn; sống có lý tưởng, hoài bão, sẵn sàng đem tài năng, tâm huyết phụng sự nước nhà; tích cực học tập, lao động, hoạt động, khắc phục mọi khó khăn, gian khổ, có ý chí phấn đấu bền bỉ, luôn vươn lên trong cuộc sống và biết vượt qua mọi thách thức để làm giàu cho bản thân, gia đình và cống hiến cho đất nước.
Thứ hai, công tác giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa góp phần hình thành một thế hệ thanh niên mới mang những giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc và những đặc điểm tiến bộ của thời đại. Do yêu cầu thực tiễn của đất nước và thời đại, công tác giáo dục đạo đức thanh niên đã có nhiều đổi mới so với trước đây. Điều đó đã góp phần tạo nên một thế hệ thanh niên mới có khát vọng vươn lên lập thân, lập nghiệp, không cam chịu đói nghèo, lạc hậu, mong muốn xây dựng đất nước theo mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh; biết kế thừa và phát triển truyền thống tốt đẹp của dân tộc, có thể lực mạnh khỏe, có sự hiểu biết sâu rộng trên nhiều lĩnh vực, có ý thức làm chủ; có tính kỷ luật lao động cao, có phong cách làm việc khoa học, hăng say lao động, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm, có lối sống lành mạnh, tình nghĩa và tính cộng đồng cao. Có thể khẳng định rằng, công tác giáo dục đạo đức thanh niên thời gian qua đã góp phần đào tạo nên một lớp thanh niên mới, trong đó có một bộ phận thanh niên tiên tiến, đi đầu trên nhiều lĩnh vực, có thái độ, nhận thức tốt và ý thức chính trị cao, có ý chí vươn lên, phát huy mạnh mẽ truyền thống xung kích của những thế hệ thanh niên lớp trước, trở thành tấm gương sáng cho đông đảo thanh niên noi theo. Thanh niên tham gia ngày càng nhiều và hiệu quả vào sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội, giữ vững quốc phòng an ninh của đất nước.
Cùng với đó là những tấm gương điển hình tiên tiến, xung kích đi đầu trong chiến đấu, lao động, học tập và công tác, nhất là trong sự nghiệp đổi mới và hội nhập quốc tế đã tiếp tục khẳng định vị thế và vai trò quan trọng của thế hệ trẻ; là kết quả và minh chứng sinh động cho quá trình bồi dưỡng, đào tạo thế hệ cách mạng kế cận của Đảng và Nhà nước.
Từ chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước trong việc giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức lối sống văn hóa cho thanh niên, cùng với sự chung sức, chung lòng của toàn dân, nên sau 35 năm đổi mới, về cơ bản, Đảng, Nhà nước và nhân dân ta đã xây dựng được một thế hệ thanh niên Việt Nam thời đại mới với những năng lực và phẩm chất đáp ứng yêu cầu cách mạng trong thời kỳ mới. Đó là những con người luôn kiên định lý tưởng xã hội chủ nghĩa, vừa có đạo đức, nhân cách tốt, vừa có sức khỏe, vừa có trình độ học vấn, có những kỹ năng cần thiết trong cuộc sống, có tư duy năng động và hành động sáng tạo, có ý chí vượt qua mọi khó khăn, thử thách để vươn lên trong học tập và cuộc sống, có khát vọng muốn được cống hiến sức mình cho Tổ quốc, cho nhân dân...Nhiều phong trào thi đua như Thanh niên tình nguyện, Tuổi trẻ xung kích bảo vệ Tổ quốc, Thanh niên lập nghiệp, Tuổi trẻ học đường, Tuổi trẻ sáng tạo... đã thu hút đông đảo đoàn viên, thanh niên, sinh viên và học sinh tham gia. Màu áo xanh tình nguyện đã để lại dấu ấn sâu sắc trong toàn xã hội. Trên khắp nẻo đường đất nước, trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, đều có sự tham gia của thế hệ trẻ đảm nhận các công việc tình nguyện, góp phần làm đổi thay cuộc sống của đồng bào cả nước. Có thể khẳng định rằng, thanh niên Việt Nam ngày nay vẫn luôn xứng đáng với niềm tin yêu, kỳ vọng của Hồ Chí Minh, của Đảng và nhân dân ta.
Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đạt được, công tác giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức lối sống văn hóa cho thanh niên vẫn còn bộc lộ những hạn chế.
Một là, công tác giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức lối sống văn hóa cho thanh niên vẫn chưa đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước. Một bộ phận thanh niên sống thiếu lý tưởng, giảm sút niềm tin, có biểu hiện lệch lạc, có lối sống thực dụng, quá coi trọng giá trị vật chất, bản lĩnh chính trị non kém, dao động về lập trường tư tưởng, thờ ơ với những vấn đề chính trị - xã hội, dễ bị kích động, lôi kéo tham gia các hoạt động trái pháp luật. Nghị quyết số 25-NQ/TW của Hội nghị lần thứ bảy, Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa X nhận định: “Một bộ phận thanh niên sống thiếu lý tưởng, giảm sút niềm tin, ít quan tâm đến tình hình đất nước, thiếu ý thức chấp hành pháp luật, sống thực dụng, xa rời truyền thống văn hóa dân tộc. Học vấn của một bộ phận thanh niên nhất là thanh niên nông thôn, thanh niên dân tộc thiểu số còn thấp; nhiều thanh niên thiếu kiến thức và kỹ năng trong hội nhập quốc tế(5).
Bên cạnh đó, tình hình vi phạm pháp luật trong thanh niên vẫn diễn biến phức tạp và ở mức cao. “Một bộ phận giới trẻ giảm sút niềm tin, thiếu ý thức chấp hành pháp luật, sống thực dụng, thiếu lý tưởng, xa rời truyền thống văn hoá tốt đẹp của dân tộc. Một số ít thanh niên bị các thế lực thù địch lôi kéo, kích động chống sự nghiệp cách mạng của Đảng và dân tộc ta. Tình trạng tội phạm và tệ nạn xã hội trong giới trẻ diễn biến phức tạp”(6).
Tội phạm và vướng vào các tệ nạn xã hội trong thanh niên có chiều hướng gia tăng, đặc biệt là tệ nạn ma túy, mại dâm. Tỷ lệ tội phạm hình sự trong thanh niên đang có chiều hướng tăng lên nhanh chóng, đặc biệt, tính chất côn đồ, nguy hiểm cũng ngày càng nghiêm trọng. Tỷ lệ số vụ thanh thiếu niên vi phạm pháp luật phải xử lý hình sự trong tổng số vụ vi phạm pháp luật qua các năm vẫn còn ở mức cao: năm 2012 là 83,5%, năm 2015 là 90,2% và năm 2016 là 81,9%. Theo số liệu thống kê của Cục cảnh sát hình sự - Bộ Công an năm 2012, thanh niên vi phạm pháp luật từ 31.098 vụ với 38.997 đối tượng; năm 2016, xuống còn 24.371 vụ với 35.792 đối tượng; sáu tháng đầu năm 2017 có 11.612 vụ với 19.386 đối tượng. Cùng với đó là những hiện tượng suy thoái đạo đức của thanh niên, sinh viên trong môi trường học đường diễn ra với tính chất ngày càng nghiêm trọng. Những hiện tượng trên chính là hồi chuông cảnh báo trong công tác giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa cho thanh niên Việt Nam hiện nay là cần phải nhanh chóng chấn chỉnh kịp thời nhằm xây dựng con người Việt Nam vừa “hồng” vừa “chuyên” phục vụ đắc lực công cuộc xây dựng Chủ nghĩa xã hội hiện nay.
Hai là, mục tiêu, nội dung và phương pháp giáo dục đạo đức thanh niên thời gian qua còn nhiều bất cập. Trong bối cảnh tình hình trong nước và thế giới có nhiều biến động khó lường, công tác giáo dục đạo đức thanh niên đã có những thay đổi về mục tiêu, nội dung và phương pháp cho phù hợp với tình hình mới, song vẫn còn nhiều hạn chế về cả mục tiêu, nội dung và phương pháp. Văn kiện Đại hội XII của Đảng khẳng định: “Hệ thống giáo dục và đào tạo thiếu liên thông giữa các trình độ và giữa các phương thức giáo dục đào tạo; còn nặng lý thuyết, nhẹ thực hành. Đào tạo thiếu gắn kết với nghiên cứu khoa học, sản xuất kinh doanh và nhu cầu của thị trường lao động; chưa chú trọng đúng mức việc giáo dục đạo đức, lối sống và kỹ năng làm việc. Phương pháp giáo dục, việc thi, kiểm tra và đánh giá kết quả còn lạc hậu, thiếu thực chất”(7).
Nội dung giáo dục là một trong những nhân tố góp phần vào sự thành công của công tác giáo dục đạo đức thanh niên. Tuy nhiên, nội dung giáo dục hiện nay chưa kết hợp tốt giữa giáo dục đạo đức, giáo dục văn hóa với giáo dục khoa học, công nghệ và kỹ thuật, nội dung chưa phù hợp với nhu cầu và xu thế thị trường lao động trong nước và quốc tế. Đặc biệt có một thời gian dài, chúng ta xem nhẹ việc giáo dục đạo đức cho thanh niên, nếu có thì chỉ mang tính hình thức, kém hiệu quả. Nhìn chung, nội dung giáo dục đạo đức thanh niên Việt Nam hiện nay vẫn chỉ mới tập trung vào những vấn đề như giáo dục tư tưởng chính trị, giáo dục tri thức, giáo dục nghề nghiệp, công ăn, việc làm... Trong khi đó có những nội dung cơ bản, quan trọng và cấp bách vẫn chưa được quan tâm đúng mức, trong đó đặc biệt là những vấn đề giáo dục đạo đức. Nghị quyết số 25-NQ/TW của Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương khóa X khẳng định “Việc đổi mới nội dung và phương thức hoạt động của Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh và Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam chưa theo kịp sự phát triển của tình hình thanh niên”(8).
Quá trình giáo dục đạo đức nói chung và giáo dục đạo đức thanh niên nói riêng muốn đạt được hiệu quả cao thì cần phải có phương pháp giáo dục phù hợp, đúng đắn và hiện đại. Tuy nhiên, thực tế cho thấy rằng, phương pháp giáo dục thanh niên thời gian qua vẫn chủ yếu sử dụng phương pháp truyền thống, còn lạc hậu, chậm đổi mới, chậm hiện đại hóa, chưa gắn với đời sống xã hội và lao động nghề nghiệp, chưa phát huy tính năng động, sáng tạo và năng lực thực hành của thanh niên. Vì vậy, trong giai đoạn hiện nay, để đạt được mục tiêu giáo dục đạo đức thanh niên, dưới tác động của toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế cần phải đổi mới phương pháp giáo dục.
Giáo dục đạo đức thanh niên trong thời gian qua còn nhiều hạn chế xuất phát từ các nguyên nhân sau:
(1) Sự phối hợp giữa gia đình, nhà trường và xã hội trong việc giáo dục đạo đức thanh niên chưa thường xuyên, liên tục. Để đạt hiệu quả trong việc giáo dục đạo đức thanh niên hiện nay cần phải có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhiều lực lượng giáo dục mà cụ thể là gia đình, nhà trường và xã hội. Sự phối hợp đó đòi hỏi phải diễn ra liên tục, thường xuyên.
(2) Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, với sự du nhập ồ ạt của những giá trị văn hóa, đạo đức mới vào Việt Nam, bên cạnh những tác động tích cực thì còn có những cái phản giá trị, phản văn hóa. Thanh niên là những người đang ở trong độ tuổi chưa có sự trưởng thành hoàn toàn về tâm sinh lý nhưng thích làm theo những điều mới lạ. Vì thế thanh niên là đối tượng dễ bị kích động, lôi kéo bởi những nội dung bạo lực, đồi trụy, bởi những lực lượng phản động...
(3) Bản thân tự giáo dục, tự rèn luyện của thanh niên nước ta còn yếu. Giáo dục thanh niên xứng đáng trở thành người chủ tương lai của đất nước là việc chung của toàn xã hội và của các tổ chức nhưng trước hết là trách nhiệm của từng bản thân thanh niên. Bởi thanh niên là đối tượng của giáo dục nhưng cũng là chủ thể của quá trình giáo dục, do nhu cầu và năng lực tự giáo dục của thanh niên. Vì vậy, trong quá trình giáo dục đạo đức thanh niên, mục đích tự giáo dục đòi hỏi thanh niên phải có khả năng độc lập tìm tòi, nghiên cứu và lĩnh hội tri thức; tự hoàn thiện nhân cách và tự rèn luyện những kỹ năng cần thiết và tự đánh giá hành vi của mình để đối chiếu với những chuẩn mực do xã hội đặt ra. Tuy nhiên, trong thời gian qua, một bộ phận thanh niên vẫn còn thụ động, chưa tích cực trong học tập, nghiên cứu và rèn luyện về đạo đức, thậm chí, một bộ phận không nhỏ thanh niên rời xa lý tưởng cách mạng, lãng quên những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc, có lối sống vị kỷ, vị lợi, tôn sùng chủ nghĩa cá nhân, sùng ngoại, thực dụng, sa vào tệ nạn xã hội, vi phạm pháp luật, vi phạm các chuẩn mực đạo đức của xã hội...
Để khắc phục những hạn chế ở trên, cần thực hiện tốt một số giải pháp sau:
Một là, nâng cao nhận thức về vai trò của công tác giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức lối sống văn hóa cho thanh niên
Để nâng cao nhận thức về vai trò của công tác giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa cho thanh niên, cần đẩy mạnh tuyên truyền giáo dục trong toàn xã hội ý thức chăm lo giáo dục thanh niên, làm cho toàn dân thấy được thanh niên là lực lượng xã hội to lớn, đóng vai trò quyết định của sự nghiệp cách mạng, là người chủ tương lai của đất nước, để có sự quan tâm đến thanh niên, đầu tư cho công tác giáo dục đạo đức thanh niên, cùng với Đảng, chính quyền, mặt trận và các đoàn thể chính trị - xã hội làm tốt công tác giáo dục đạo đức thanh niên. Bên cạnh đó, không ngừng giáo dục cho thanh niên nâng cao nhận thức về vai trò, vị trí của mình trong đời sống xã hội, trong sự nghiệp cách mạng của Đảng, của dân tộc, kế thừa và phát huy truyền thống vẻ vang của các thế hệ thanh niên; đề cao ý thức tự tôn dân tộc hướng tới những giá trị chân - thiện - mỹ; có ý thức lập thân lập nghiệp vì mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, vì dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.
Hai là, thường xuyên chăm lo giáo dục đạo đức cách mạng, lối sống văn hóa cho thanh niên
Đây là giải pháp cơ bản nhằm xây dựng, hình thành nhân cách con người mới xã hội chủ nghĩa cho thanh niên, vì đạo đức là “gốc của người cách mạng”. Trước hết cần phải nâng cao chất lượng giảng dạy các môn lý luận Mác - Lênin, nâng cao chất lượng bài giảng, phải làm thế nào để sinh viên, thanh niên nhận thức được sự cần thiết phải nghiên cứu học tập các môn này. Để thực hiện điều này, chúng ta cần đổi mới phương pháp giảng dạy, vừa phải nâng cao trình độ lý luận, vừa gắn lý luận với thực tiễn cuộc sống, nhất là gắn với những nội dung lĩnh vực, thanh niên đang được đào tạo. Điều đó chỉ thực hiện tốt khi chúng ta tăng cường việc nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, giảng viên, đổi mới phương pháp ra đề thi. Đề thi phải mang tính chất tổng hợp kiến thức, phải phát huy được tính độc lập tư duy của thanh niên. Từ việc đổi mới phương pháp đánh giá đòi hỏi giáo viên phải đổi mới phương pháp giảng dạy và thanh niên phải đổi mới phương pháp học tập. Cùng với đó, để việc giáo dục đạo đức thanh niên có hiệu quả, cần tổ chức tốt các phong trào hành động cách mạng của thanh niên mà tiêu biểu là phong trào: “Thanh niên tình nguyện”, “Tuổi trẻ sáng tạo”, “Tuổi trẻ xung kích bảo vệ Tổ quốc”, “Chiến dịch mùa hè xanh”, “Thanh niên khởi nghiệp đổi mới sáng tạo”...
Ba là, phải kết hợp chặt chẽ giữa gia đình, nhà trường và xã hội trong việc giáo dục, rèn luyện đạo đức, lối sống cho thanh niên
Đây là vấn đề có ý nghĩa quan trọng nhằm phát huy sức mạnh tổng hợp của các tổ chức, các lực lượng cùng chăm lo giáo dục, rèn luyện đạo đức, lối sống cho thanh niên, hình thành phẩm chất cao đẹp của con người mới xã hội chủ nghĩa.
Giáo dục là kết quả tổng hợp của một quá trình từ mầm non đến đại học, là kết quả giáo dục trong gia đình, trong nhà trường, trong quan hệ xã hội..., trong đó môi trường nhà trường có vai trò quyết định. Mục đích của giáo dục là nhằm bồi dưỡng và phát triển tri thức, năng lực, phẩm chất, nhân cách, tư tưởng, tình cảm, đạo đức, tinh thần, thái độ của người học theo hướng tích cực, qua quá trình dạy và học, góp phần vào phát triển hoàn thiện con người, chuẩn bị cho họ có đầy đủ phẩm chất và năng lực tham gia vào lao động sản xuất và trong đời sống xã hội. Do đó, các cấp học phải hướng đến mục đích đó. Chúng ta cần khắc phục bệnh chạy theo thành tích trong giáo dục và đào tạo. Không nên vì yêu cầu tỷ lệ phần trăm lên lớp dẫn đến nâng điểm, hạ thấp chất lượng đào tạo, và nguy hiểm hơn, điều đó làm cho một bộ phận thanh niên, sinh viên tự mãn với kiến thức của mình, có danh mà không có thực.
Trong phạm vi toàn xã hội, chúng ta cần kiên quyết lập lại kỷ cương trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội từ giao thông vận tải đến quản lý đất đai, quản lý y tế, văn hóa, giáo dục, quản lý chặt chẽ việc sử dụng internet của thanh niên... Nếu không thực hiện tốt điều này thì việc giáo dục đạo đức cách mạng cho thanh niên với mong muốn xây dựng một xã hội có kỷ cương, nề nếp, con người đối xử với nhau nhân văn, nghĩa tình sẽ trở nên vô nghĩa.
Đối với các cơ sở đào tạo cần tạo một môi trường nhân văn, kỷ cương trong học tập và giảng dạy. Cán bộ, giảng viên phải trở thành tấm gương về đạo đức, về cách ứng xử, về việc thực hiện kỷ cương, nề nếp trong dạy và học. Cần tăng cường hoạt động giao lưu giữa thầy và trò để có sự đồng cảm, có điều kiện giúp đỡ nhau trong quá trình dạy và học. Trong quá trình lên lớp, giảng viên phải tích cực tham gia vào hoạt động giáo dục lý tưởng xã hội chủ nghĩa, nâng cao nhiệt tình cách mạng cho thanh niên, sinh viên. Chính những tấm gương rèn luyện, phấn đấu của các thầy cô là nguồn động viên, khích lệ việc học tập và sự phấn đấu vươn lên của thanh niên, sinh viên. Song hành với đó, các bậc phụ huynh cũng cần nâng cao trách nhiệm trong giáo dục đạo đức, nếp sống cho con cái.
Thường xuyên nâng cao chất lượng sinh hoạt Đoàn, Hội, bằng nhiều hình thức khác nhau để nâng cao tính tích cực xã hội của thanh niên, sinh viên. Trong hoạt động nghiên cứu khoa học, những sinh hoạt tập thể, qua những phong trào giúp đỡ nhau trong học tập, thực tế để thanh niên, sinh viên hiểu rõ nhau hơn, có sự cảm thông với nhau, từ đó mà tạo sự sự gắn bó, xác định được trách nhiệm giúp đỡ nhau trong cuộc sống. Thông qua hoạt động thực tiễn cuộc sống, kiểm nghiệm mà thanh niên củng cố niềm tin vào lẽ phải, vào những điều kiện tốt đẹp trong cuộc sống.
Bốn là, phát huy vai trò tự học tập, tự tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống của thanh niên
Thanh niên là lớp người trẻ, khỏe, có nhiệt tình cách mạng, nhạy cảm với cái mới, cái tiến bộ. Phát huy vai trò của thanh niên trong tự học tập, tự tu dưỡng đạo đức lối sống là biện pháp quan trọng giúp họ nhanh chóng tiến bộ, trưởng thành. Đó còn là điều kiện quyết định kết quả rèn luyện của mỗi cá nhân. Trước hết phải hình thành cho thanh niên nhu cầu, động cơ phấn đấu, rèn luyện đúng đắn, làm cho mỗi người có ý thức làm chủ, ham học hỏi, cầu tiến bộ, vươn lên tự khẳng định mình. Cần tạo mọi điều kiện thuận lợi để thanh niên phấn đấu, rèn luyện; đồng thời phải thường xuyên theo dõi, kiểm tra, đánh giá kết quả, định hướng phấn đấu cho thanh niên. Quan tâm đáp ứng những nhu cầu chính đáng của thanh niên về vật chất, tinh thần; giao nhiệm vụ phù hợp với sở trường, năng khiếu đặc điểm tâm, sinh lý của họ sẽ tạo điều kiện tốt để thanh niên rèn luyện đạo đức, lối sống. Mỗi thanh niên phải xác định rõ trách nhiệm trước Tổ quốc và nhân dân, sống có lý tưởng, có hoài bão, khát khao vươn tới cái mới, cái tiến bộ. Bản thân mỗi người tự giác rèn luyện, biết tự kiềm chế, biết vượt qua những cám dỗ và tiêu cực xã hội, những biểu hiện của chủ nghĩa cá nhân, ích kỷ, thực dụng, lợi mình hại người. Thanh niên cần phải tự tin vào chính mình, giữ vững niềm tin trong cuộc sống, vào các giá trị chân, thiện, mỹ; vượt qua mọi khó khăn gian khổ như Bác Hồ đã dạy: “gian nan rèn luyện mới thành công”.
Năm là, đổi mới nội dung, phương thức, nâng cao hiệu quả công tác giáo dục của Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh và các tổ chức của thanh thiếu nhi
Tăng cường giáo dục chính trị cho thế hệ trẻ bằng nhiều hình thức phong phú, đa dạng, với sự tham gia, phối hợp có trách nhiệm của nhà trường, gia đình, đoàn thể và toàn xã hội. Thường xuyên trao đổi, đối thoại với thế hệ trẻ, kịp thời nắm bắt, dự báo tình hình tư tưởng, định hướng dư luận xã hội trong thanh thiếu nhi, nhất là ở các địa bàn nhạy cảm. Kịp thời đấu tranh, phê phán, uốn nắn nhận thức lệch lạc, biểu hiện sai trái trong cán bộ, đoàn viên, thanh thiếu nhi.
Đề cao vai trò nêu gương của cán bộ Đoàn, Hội, Đội, nhân rộng điển hình tiên tiến gắn với đẩy mạnh việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; phát huy tinh thần tự học tập, rèn luyện, phấn đấu trong cán bộ, đoàn viên, thanh thiếu nhi.
Tổ chức Đoàn, Hội, Đội chủ động phối hợp với nhà trường, gia đình và xã hội trong việc giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hoá cho thế hệ trẻ. Chú trọng giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hoá cho thanh thiếu nhi qua các phong trào hành động cách mạng của tuổi trẻ, qua đó, vừa làm công tác giáo dục, vừa phát huy vai trò của lớp trẻ tham gia phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo quốc phòng, an ninh; đồng thời, tăng cường khả năng đoàn kết, tập hợp thanh thiếu nhi vào tổ chức.
__________________
(1), (5), (8) ĐCSVN: Văn kiện Hội nghị lần thứ bảy Ban chấp hành Trung ương khóa X, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2008, tr.37, 38.
(7) ĐCSVN: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr. 114.
(6) ĐCSVN: Chỉ thị số: 42-CT/TW ngày 24/3/2015 của Ban Bí thư Trung ương Đảng khóa XI.
(2) Viện nghiên cứu Thanh niên: Điều tra tình hình thanh niên năm, 2015, tr.76, 85.
(3), (4) Viện nghiên cứu Thanh niên: Khảo sát quan niệm, thái độ và hành vi của thanh niên về chuẩn mực và sai lệch chuẩn mực xã hội, 2017, tr.45, 92.
Trước những thành tựu to lớn của đất nước trên nhiều lĩnh vực từ kinh tế, chính trị, xã hội, thanh niên luôn cảm thấy tự hào về dân tộc, có niềm tin vào sự lãnh đạo của Đảng và sự nghiệp đổi mới của đất nước. Theo kết quả khảo sát của Viện nghiên cứu Thanh niên: Có 61,2% thanh niên cảm thấy phấn khởi và tin tưởng vào các giải pháp ổn định kinh tế của Chính phủ, 21,7% thanh niên tin tưởng nhưng cho rằng đất nước còn nhiều vấn đề phải tiếp tục giải quyết để nền kinh tế phát triển bền vững hơn(2). Đồng thời, số lượng thanh niên Việt Nam hiện nay mong muốn vào Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, vào Đảng Cộng sản Việt Nam cũng không ngừng tăng lên. Theo Kết quả khảo sát năm 2017 của Viện nghiên cứu Thanh niên cho thấy: có 65,7% nhóm đối tượng thanh niên đã đi làm khẳng định mục tiêu phấn đấu trở thành đảng viên và 24,6% dự định sẽ phấn đấu theo mục tiêu này. Ở nhóm học sinh, sinh viên tỷ lệ khẳng định mục tiêu phấn đấu trở thành đảng viên là 47,2% và dự định sẽ phấn đấu trở thành đảng viên là 29,4%(3).
Cùng với đó, tâm thế, khả năng hội nhập quốc tế của thanh niên tự tin và chủ động hơn. Định hướng giá trị của thanh niên có những thay đổi tích cực theo hướng coi trọng những giá trị nhân văn, thiết thực, cụ thể và ngày càng quan tâm đến các hoạt động chính trị, xã hội của đất nước. Theo Kết quả khảo sát của Viện nghiên cứu Thanh niên vào năm 2017, đại đa số thanh niên được khảo sát thể hiện ý thức trách nhiệm cao trong việc tham gia bảo vệ Tổ quốc và trong xây dựng, phát triển đất nước. Cụ thể, thanh niên cho rằng: Là thanh niên phải quan tâm đến tình hình chính trị của đất nước (89,8 % thanh niên; 82,5% học sinh sinh viên); Là thanh niên phải tham gia bảo vệ đất nước khi có yêu cầu (95,3% thanh niên, 94,2% học sinh sinh viên); Là thanh niên phải có trách nhiệm làm cho đất nước giàu mạnh (92,4% thanh niên, 90,3% học sinh sinh viên)(4).
Qua các số liệu thống kê trên cho thấy, công tác giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa cho thanh niên ngày càng được nâng cao, phần lớn thanh niên nhận biết tầm quan trọng của những chuẩn mực xã hội, coi trọng những giá trị truyền thống, nhân văn, đồng thời, tiếp cận nhiều giá trị của xã hội hiện đại, thiết thực và thực tế hơn; sống có lý tưởng, hoài bão, sẵn sàng đem tài năng, tâm huyết phụng sự nước nhà; tích cực học tập, lao động, hoạt động, khắc phục mọi khó khăn, gian khổ, có ý chí phấn đấu bền bỉ, luôn vươn lên trong cuộc sống và biết vượt qua mọi thách thức để làm giàu cho bản thân, gia đình và cống hiến cho đất nước.
Thứ hai, công tác giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa góp phần hình thành một thế hệ thanh niên mới mang những giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc và những đặc điểm tiến bộ của thời đại. Do yêu cầu thực tiễn của đất nước và thời đại, công tác giáo dục đạo đức thanh niên đã có nhiều đổi mới so với trước đây. Điều đó đã góp phần tạo nên một thế hệ thanh niên mới có khát vọng vươn lên lập thân, lập nghiệp, không cam chịu đói nghèo, lạc hậu, mong muốn xây dựng đất nước theo mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh; biết kế thừa và phát triển truyền thống tốt đẹp của dân tộc, có thể lực mạnh khỏe, có sự hiểu biết sâu rộng trên nhiều lĩnh vực, có ý thức làm chủ; có tính kỷ luật lao động cao, có phong cách làm việc khoa học, hăng say lao động, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm, có lối sống lành mạnh, tình nghĩa và tính cộng đồng cao. Có thể khẳng định rằng, công tác giáo dục đạo đức thanh niên thời gian qua đã góp phần đào tạo nên một lớp thanh niên mới, trong đó có một bộ phận thanh niên tiên tiến, đi đầu trên nhiều lĩnh vực, có thái độ, nhận thức tốt và ý thức chính trị cao, có ý chí vươn lên, phát huy mạnh mẽ truyền thống xung kích của những thế hệ thanh niên lớp trước, trở thành tấm gương sáng cho đông đảo thanh niên noi theo. Thanh niên tham gia ngày càng nhiều và hiệu quả vào sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội, giữ vững quốc phòng an ninh của đất nước.
Cùng với đó là những tấm gương điển hình tiên tiến, xung kích đi đầu trong chiến đấu, lao động, học tập và công tác, nhất là trong sự nghiệp đổi mới và hội nhập quốc tế đã tiếp tục khẳng định vị thế và vai trò quan trọng của thế hệ trẻ; là kết quả và minh chứng sinh động cho quá trình bồi dưỡng, đào tạo thế hệ cách mạng kế cận của Đảng và Nhà nước.
Từ chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước trong việc giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức lối sống văn hóa cho thanh niên, cùng với sự chung sức, chung lòng của toàn dân, nên sau 35 năm đổi mới, về cơ bản, Đảng, Nhà nước và nhân dân ta đã xây dựng được một thế hệ thanh niên Việt Nam thời đại mới với những năng lực và phẩm chất đáp ứng yêu cầu cách mạng trong thời kỳ mới. Đó là những con người luôn kiên định lý tưởng xã hội chủ nghĩa, vừa có đạo đức, nhân cách tốt, vừa có sức khỏe, vừa có trình độ học vấn, có những kỹ năng cần thiết trong cuộc sống, có tư duy năng động và hành động sáng tạo, có ý chí vượt qua mọi khó khăn, thử thách để vươn lên trong học tập và cuộc sống, có khát vọng muốn được cống hiến sức mình cho Tổ quốc, cho nhân dân...Nhiều phong trào thi đua như Thanh niên tình nguyện, Tuổi trẻ xung kích bảo vệ Tổ quốc, Thanh niên lập nghiệp, Tuổi trẻ học đường, Tuổi trẻ sáng tạo... đã thu hút đông đảo đoàn viên, thanh niên, sinh viên và học sinh tham gia. Màu áo xanh tình nguyện đã để lại dấu ấn sâu sắc trong toàn xã hội. Trên khắp nẻo đường đất nước, trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, đều có sự tham gia của thế hệ trẻ đảm nhận các công việc tình nguyện, góp phần làm đổi thay cuộc sống của đồng bào cả nước. Có thể khẳng định rằng, thanh niên Việt Nam ngày nay vẫn luôn xứng đáng với niềm tin yêu, kỳ vọng của Hồ Chí Minh, của Đảng và nhân dân ta.
Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đạt được, công tác giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức lối sống văn hóa cho thanh niên vẫn còn bộc lộ những hạn chế.
Một là, công tác giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức lối sống văn hóa cho thanh niên vẫn chưa đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước. Một bộ phận thanh niên sống thiếu lý tưởng, giảm sút niềm tin, có biểu hiện lệch lạc, có lối sống thực dụng, quá coi trọng giá trị vật chất, bản lĩnh chính trị non kém, dao động về lập trường tư tưởng, thờ ơ với những vấn đề chính trị - xã hội, dễ bị kích động, lôi kéo tham gia các hoạt động trái pháp luật. Nghị quyết số 25-NQ/TW của Hội nghị lần thứ bảy, Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa X nhận định: “Một bộ phận thanh niên sống thiếu lý tưởng, giảm sút niềm tin, ít quan tâm đến tình hình đất nước, thiếu ý thức chấp hành pháp luật, sống thực dụng, xa rời truyền thống văn hóa dân tộc. Học vấn của một bộ phận thanh niên nhất là thanh niên nông thôn, thanh niên dân tộc thiểu số còn thấp; nhiều thanh niên thiếu kiến thức và kỹ năng trong hội nhập quốc tế(5).
Bên cạnh đó, tình hình vi phạm pháp luật trong thanh niên vẫn diễn biến phức tạp và ở mức cao. “Một bộ phận giới trẻ giảm sút niềm tin, thiếu ý thức chấp hành pháp luật, sống thực dụng, thiếu lý tưởng, xa rời truyền thống văn hoá tốt đẹp của dân tộc. Một số ít thanh niên bị các thế lực thù địch lôi kéo, kích động chống sự nghiệp cách mạng của Đảng và dân tộc ta. Tình trạng tội phạm và tệ nạn xã hội trong giới trẻ diễn biến phức tạp”(6).
Tội phạm và vướng vào các tệ nạn xã hội trong thanh niên có chiều hướng gia tăng, đặc biệt là tệ nạn ma túy, mại dâm. Tỷ lệ tội phạm hình sự trong thanh niên đang có chiều hướng tăng lên nhanh chóng, đặc biệt, tính chất côn đồ, nguy hiểm cũng ngày càng nghiêm trọng. Tỷ lệ số vụ thanh thiếu niên vi phạm pháp luật phải xử lý hình sự trong tổng số vụ vi phạm pháp luật qua các năm vẫn còn ở mức cao: năm 2012 là 83,5%, năm 2015 là 90,2% và năm 2016 là 81,9%. Theo số liệu thống kê của Cục cảnh sát hình sự - Bộ Công an năm 2012, thanh niên vi phạm pháp luật từ 31.098 vụ với 38.997 đối tượng; năm 2016, xuống còn 24.371 vụ với 35.792 đối tượng; sáu tháng đầu năm 2017 có 11.612 vụ với 19.386 đối tượng. Cùng với đó là những hiện tượng suy thoái đạo đức của thanh niên, sinh viên trong môi trường học đường diễn ra với tính chất ngày càng nghiêm trọng. Những hiện tượng trên chính là hồi chuông cảnh báo trong công tác giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa cho thanh niên Việt Nam hiện nay là cần phải nhanh chóng chấn chỉnh kịp thời nhằm xây dựng con người Việt Nam vừa “hồng” vừa “chuyên” phục vụ đắc lực công cuộc xây dựng Chủ nghĩa xã hội hiện nay.
Hai là, mục tiêu, nội dung và phương pháp giáo dục đạo đức thanh niên thời gian qua còn nhiều bất cập. Trong bối cảnh tình hình trong nước và thế giới có nhiều biến động khó lường, công tác giáo dục đạo đức thanh niên đã có những thay đổi về mục tiêu, nội dung và phương pháp cho phù hợp với tình hình mới, song vẫn còn nhiều hạn chế về cả mục tiêu, nội dung và phương pháp. Văn kiện Đại hội XII của Đảng khẳng định: “Hệ thống giáo dục và đào tạo thiếu liên thông giữa các trình độ và giữa các phương thức giáo dục đào tạo; còn nặng lý thuyết, nhẹ thực hành. Đào tạo thiếu gắn kết với nghiên cứu khoa học, sản xuất kinh doanh và nhu cầu của thị trường lao động; chưa chú trọng đúng mức việc giáo dục đạo đức, lối sống và kỹ năng làm việc. Phương pháp giáo dục, việc thi, kiểm tra và đánh giá kết quả còn lạc hậu, thiếu thực chất”(7).
Nội dung giáo dục là một trong những nhân tố góp phần vào sự thành công của công tác giáo dục đạo đức thanh niên. Tuy nhiên, nội dung giáo dục hiện nay chưa kết hợp tốt giữa giáo dục đạo đức, giáo dục văn hóa với giáo dục khoa học, công nghệ và kỹ thuật, nội dung chưa phù hợp với nhu cầu và xu thế thị trường lao động trong nước và quốc tế. Đặc biệt có một thời gian dài, chúng ta xem nhẹ việc giáo dục đạo đức cho thanh niên, nếu có thì chỉ mang tính hình thức, kém hiệu quả. Nhìn chung, nội dung giáo dục đạo đức thanh niên Việt Nam hiện nay vẫn chỉ mới tập trung vào những vấn đề như giáo dục tư tưởng chính trị, giáo dục tri thức, giáo dục nghề nghiệp, công ăn, việc làm... Trong khi đó có những nội dung cơ bản, quan trọng và cấp bách vẫn chưa được quan tâm đúng mức, trong đó đặc biệt là những vấn đề giáo dục đạo đức. Nghị quyết số 25-NQ/TW của Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương khóa X khẳng định “Việc đổi mới nội dung và phương thức hoạt động của Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh và Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam chưa theo kịp sự phát triển của tình hình thanh niên”(8).
Quá trình giáo dục đạo đức nói chung và giáo dục đạo đức thanh niên nói riêng muốn đạt được hiệu quả cao thì cần phải có phương pháp giáo dục phù hợp, đúng đắn và hiện đại. Tuy nhiên, thực tế cho thấy rằng, phương pháp giáo dục thanh niên thời gian qua vẫn chủ yếu sử dụng phương pháp truyền thống, còn lạc hậu, chậm đổi mới, chậm hiện đại hóa, chưa gắn với đời sống xã hội và lao động nghề nghiệp, chưa phát huy tính năng động, sáng tạo và năng lực thực hành của thanh niên. Vì vậy, trong giai đoạn hiện nay, để đạt được mục tiêu giáo dục đạo đức thanh niên, dưới tác động của toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế cần phải đổi mới phương pháp giáo dục.
Giáo dục đạo đức thanh niên trong thời gian qua còn nhiều hạn chế xuất phát từ các nguyên nhân sau:
(1) Sự phối hợp giữa gia đình, nhà trường và xã hội trong việc giáo dục đạo đức thanh niên chưa thường xuyên, liên tục. Để đạt hiệu quả trong việc giáo dục đạo đức thanh niên hiện nay cần phải có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhiều lực lượng giáo dục mà cụ thể là gia đình, nhà trường và xã hội. Sự phối hợp đó đòi hỏi phải diễn ra liên tục, thường xuyên.
(2) Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, với sự du nhập ồ ạt của những giá trị văn hóa, đạo đức mới vào Việt Nam, bên cạnh những tác động tích cực thì còn có những cái phản giá trị, phản văn hóa. Thanh niên là những người đang ở trong độ tuổi chưa có sự trưởng thành hoàn toàn về tâm sinh lý nhưng thích làm theo những điều mới lạ. Vì thế thanh niên là đối tượng dễ bị kích động, lôi kéo bởi những nội dung bạo lực, đồi trụy, bởi những lực lượng phản động...
(3) Bản thân tự giáo dục, tự rèn luyện của thanh niên nước ta còn yếu. Giáo dục thanh niên xứng đáng trở thành người chủ tương lai của đất nước là việc chung của toàn xã hội và của các tổ chức nhưng trước hết là trách nhiệm của từng bản thân thanh niên. Bởi thanh niên là đối tượng của giáo dục nhưng cũng là chủ thể của quá trình giáo dục, do nhu cầu và năng lực tự giáo dục của thanh niên. Vì vậy, trong quá trình giáo dục đạo đức thanh niên, mục đích tự giáo dục đòi hỏi thanh niên phải có khả năng độc lập tìm tòi, nghiên cứu và lĩnh hội tri thức; tự hoàn thiện nhân cách và tự rèn luyện những kỹ năng cần thiết và tự đánh giá hành vi của mình để đối chiếu với những chuẩn mực do xã hội đặt ra. Tuy nhiên, trong thời gian qua, một bộ phận thanh niên vẫn còn thụ động, chưa tích cực trong học tập, nghiên cứu và rèn luyện về đạo đức, thậm chí, một bộ phận không nhỏ thanh niên rời xa lý tưởng cách mạng, lãng quên những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc, có lối sống vị kỷ, vị lợi, tôn sùng chủ nghĩa cá nhân, sùng ngoại, thực dụng, sa vào tệ nạn xã hội, vi phạm pháp luật, vi phạm các chuẩn mực đạo đức của xã hội...
Để khắc phục những hạn chế ở trên, cần thực hiện tốt một số giải pháp sau:
Một là, nâng cao nhận thức về vai trò của công tác giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức lối sống văn hóa cho thanh niên
Để nâng cao nhận thức về vai trò của công tác giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa cho thanh niên, cần đẩy mạnh tuyên truyền giáo dục trong toàn xã hội ý thức chăm lo giáo dục thanh niên, làm cho toàn dân thấy được thanh niên là lực lượng xã hội to lớn, đóng vai trò quyết định của sự nghiệp cách mạng, là người chủ tương lai của đất nước, để có sự quan tâm đến thanh niên, đầu tư cho công tác giáo dục đạo đức thanh niên, cùng với Đảng, chính quyền, mặt trận và các đoàn thể chính trị - xã hội làm tốt công tác giáo dục đạo đức thanh niên. Bên cạnh đó, không ngừng giáo dục cho thanh niên nâng cao nhận thức về vai trò, vị trí của mình trong đời sống xã hội, trong sự nghiệp cách mạng của Đảng, của dân tộc, kế thừa và phát huy truyền thống vẻ vang của các thế hệ thanh niên; đề cao ý thức tự tôn dân tộc hướng tới những giá trị chân - thiện - mỹ; có ý thức lập thân lập nghiệp vì mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, vì dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.
Hai là, thường xuyên chăm lo giáo dục đạo đức cách mạng, lối sống văn hóa cho thanh niên
Đây là giải pháp cơ bản nhằm xây dựng, hình thành nhân cách con người mới xã hội chủ nghĩa cho thanh niên, vì đạo đức là “gốc của người cách mạng”. Trước hết cần phải nâng cao chất lượng giảng dạy các môn lý luận Mác - Lênin, nâng cao chất lượng bài giảng, phải làm thế nào để sinh viên, thanh niên nhận thức được sự cần thiết phải nghiên cứu học tập các môn này. Để thực hiện điều này, chúng ta cần đổi mới phương pháp giảng dạy, vừa phải nâng cao trình độ lý luận, vừa gắn lý luận với thực tiễn cuộc sống, nhất là gắn với những nội dung lĩnh vực, thanh niên đang được đào tạo. Điều đó chỉ thực hiện tốt khi chúng ta tăng cường việc nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, giảng viên, đổi mới phương pháp ra đề thi. Đề thi phải mang tính chất tổng hợp kiến thức, phải phát huy được tính độc lập tư duy của thanh niên. Từ việc đổi mới phương pháp đánh giá đòi hỏi giáo viên phải đổi mới phương pháp giảng dạy và thanh niên phải đổi mới phương pháp học tập. Cùng với đó, để việc giáo dục đạo đức thanh niên có hiệu quả, cần tổ chức tốt các phong trào hành động cách mạng của thanh niên mà tiêu biểu là phong trào: “Thanh niên tình nguyện”, “Tuổi trẻ sáng tạo”, “Tuổi trẻ xung kích bảo vệ Tổ quốc”, “Chiến dịch mùa hè xanh”, “Thanh niên khởi nghiệp đổi mới sáng tạo”...
Ba là, phải kết hợp chặt chẽ giữa gia đình, nhà trường và xã hội trong việc giáo dục, rèn luyện đạo đức, lối sống cho thanh niên
Đây là vấn đề có ý nghĩa quan trọng nhằm phát huy sức mạnh tổng hợp của các tổ chức, các lực lượng cùng chăm lo giáo dục, rèn luyện đạo đức, lối sống cho thanh niên, hình thành phẩm chất cao đẹp của con người mới xã hội chủ nghĩa.
Giáo dục là kết quả tổng hợp của một quá trình từ mầm non đến đại học, là kết quả giáo dục trong gia đình, trong nhà trường, trong quan hệ xã hội..., trong đó môi trường nhà trường có vai trò quyết định. Mục đích của giáo dục là nhằm bồi dưỡng và phát triển tri thức, năng lực, phẩm chất, nhân cách, tư tưởng, tình cảm, đạo đức, tinh thần, thái độ của người học theo hướng tích cực, qua quá trình dạy và học, góp phần vào phát triển hoàn thiện con người, chuẩn bị cho họ có đầy đủ phẩm chất và năng lực tham gia vào lao động sản xuất và trong đời sống xã hội. Do đó, các cấp học phải hướng đến mục đích đó. Chúng ta cần khắc phục bệnh chạy theo thành tích trong giáo dục và đào tạo. Không nên vì yêu cầu tỷ lệ phần trăm lên lớp dẫn đến nâng điểm, hạ thấp chất lượng đào tạo, và nguy hiểm hơn, điều đó làm cho một bộ phận thanh niên, sinh viên tự mãn với kiến thức của mình, có danh mà không có thực.
Trong phạm vi toàn xã hội, chúng ta cần kiên quyết lập lại kỷ cương trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội từ giao thông vận tải đến quản lý đất đai, quản lý y tế, văn hóa, giáo dục, quản lý chặt chẽ việc sử dụng internet của thanh niên... Nếu không thực hiện tốt điều này thì việc giáo dục đạo đức cách mạng cho thanh niên với mong muốn xây dựng một xã hội có kỷ cương, nề nếp, con người đối xử với nhau nhân văn, nghĩa tình sẽ trở nên vô nghĩa.
Đối với các cơ sở đào tạo cần tạo một môi trường nhân văn, kỷ cương trong học tập và giảng dạy. Cán bộ, giảng viên phải trở thành tấm gương về đạo đức, về cách ứng xử, về việc thực hiện kỷ cương, nề nếp trong dạy và học. Cần tăng cường hoạt động giao lưu giữa thầy và trò để có sự đồng cảm, có điều kiện giúp đỡ nhau trong quá trình dạy và học. Trong quá trình lên lớp, giảng viên phải tích cực tham gia vào hoạt động giáo dục lý tưởng xã hội chủ nghĩa, nâng cao nhiệt tình cách mạng cho thanh niên, sinh viên. Chính những tấm gương rèn luyện, phấn đấu của các thầy cô là nguồn động viên, khích lệ việc học tập và sự phấn đấu vươn lên của thanh niên, sinh viên. Song hành với đó, các bậc phụ huynh cũng cần nâng cao trách nhiệm trong giáo dục đạo đức, nếp sống cho con cái.
Thường xuyên nâng cao chất lượng sinh hoạt Đoàn, Hội, bằng nhiều hình thức khác nhau để nâng cao tính tích cực xã hội của thanh niên, sinh viên. Trong hoạt động nghiên cứu khoa học, những sinh hoạt tập thể, qua những phong trào giúp đỡ nhau trong học tập, thực tế để thanh niên, sinh viên hiểu rõ nhau hơn, có sự cảm thông với nhau, từ đó mà tạo sự sự gắn bó, xác định được trách nhiệm giúp đỡ nhau trong cuộc sống. Thông qua hoạt động thực tiễn cuộc sống, kiểm nghiệm mà thanh niên củng cố niềm tin vào lẽ phải, vào những điều kiện tốt đẹp trong cuộc sống.
Bốn là, phát huy vai trò tự học tập, tự tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống của thanh niên
Thanh niên là lớp người trẻ, khỏe, có nhiệt tình cách mạng, nhạy cảm với cái mới, cái tiến bộ. Phát huy vai trò của thanh niên trong tự học tập, tự tu dưỡng đạo đức lối sống là biện pháp quan trọng giúp họ nhanh chóng tiến bộ, trưởng thành. Đó còn là điều kiện quyết định kết quả rèn luyện của mỗi cá nhân. Trước hết phải hình thành cho thanh niên nhu cầu, động cơ phấn đấu, rèn luyện đúng đắn, làm cho mỗi người có ý thức làm chủ, ham học hỏi, cầu tiến bộ, vươn lên tự khẳng định mình. Cần tạo mọi điều kiện thuận lợi để thanh niên phấn đấu, rèn luyện; đồng thời phải thường xuyên theo dõi, kiểm tra, đánh giá kết quả, định hướng phấn đấu cho thanh niên. Quan tâm đáp ứng những nhu cầu chính đáng của thanh niên về vật chất, tinh thần; giao nhiệm vụ phù hợp với sở trường, năng khiếu đặc điểm tâm, sinh lý của họ sẽ tạo điều kiện tốt để thanh niên rèn luyện đạo đức, lối sống. Mỗi thanh niên phải xác định rõ trách nhiệm trước Tổ quốc và nhân dân, sống có lý tưởng, có hoài bão, khát khao vươn tới cái mới, cái tiến bộ. Bản thân mỗi người tự giác rèn luyện, biết tự kiềm chế, biết vượt qua những cám dỗ và tiêu cực xã hội, những biểu hiện của chủ nghĩa cá nhân, ích kỷ, thực dụng, lợi mình hại người. Thanh niên cần phải tự tin vào chính mình, giữ vững niềm tin trong cuộc sống, vào các giá trị chân, thiện, mỹ; vượt qua mọi khó khăn gian khổ như Bác Hồ đã dạy: “gian nan rèn luyện mới thành công”.
Năm là, đổi mới nội dung, phương thức, nâng cao hiệu quả công tác giáo dục của Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh và các tổ chức của thanh thiếu nhi
Tăng cường giáo dục chính trị cho thế hệ trẻ bằng nhiều hình thức phong phú, đa dạng, với sự tham gia, phối hợp có trách nhiệm của nhà trường, gia đình, đoàn thể và toàn xã hội. Thường xuyên trao đổi, đối thoại với thế hệ trẻ, kịp thời nắm bắt, dự báo tình hình tư tưởng, định hướng dư luận xã hội trong thanh thiếu nhi, nhất là ở các địa bàn nhạy cảm. Kịp thời đấu tranh, phê phán, uốn nắn nhận thức lệch lạc, biểu hiện sai trái trong cán bộ, đoàn viên, thanh thiếu nhi.
Đề cao vai trò nêu gương của cán bộ Đoàn, Hội, Đội, nhân rộng điển hình tiên tiến gắn với đẩy mạnh việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; phát huy tinh thần tự học tập, rèn luyện, phấn đấu trong cán bộ, đoàn viên, thanh thiếu nhi.
Tổ chức Đoàn, Hội, Đội chủ động phối hợp với nhà trường, gia đình và xã hội trong việc giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hoá cho thế hệ trẻ. Chú trọng giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hoá cho thanh thiếu nhi qua các phong trào hành động cách mạng của tuổi trẻ, qua đó, vừa làm công tác giáo dục, vừa phát huy vai trò của lớp trẻ tham gia phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo quốc phòng, an ninh; đồng thời, tăng cường khả năng đoàn kết, tập hợp thanh thiếu nhi vào tổ chức.
__________________
(1), (5), (8) ĐCSVN: Văn kiện Hội nghị lần thứ bảy Ban chấp hành Trung ương khóa X, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2008, tr.37, 38.
(7) ĐCSVN: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr. 114.
(6) ĐCSVN: Chỉ thị số: 42-CT/TW ngày 24/3/2015 của Ban Bí thư Trung ương Đảng khóa XI.
(2) Viện nghiên cứu Thanh niên: Điều tra tình hình thanh niên năm, 2015, tr.76, 85.
(3), (4) Viện nghiên cứu Thanh niên: Khảo sát quan niệm, thái độ và hành vi của thanh niên về chuẩn mực và sai lệch chuẩn mực xã hội, 2017, tr.45, 92.
Tác giả bài viết: PV
Ý kiến bạn đọc
Bạn cần đăng nhập với tư cách là Thành viên chính thức để có thể bình luận
Thống kê truy cập
- Đang truy cập207
- Hôm nay28,478
- Tháng hiện tại550,746
- Tổng lượt truy cập15,479,724
Tin nóng
-
7 công dụng độc đáo của lá đu đủ với sức khỏe
-
Nghệ An là địa phương đầu tiên trên cả nước triển khai mô hình "Giáo dục ý thức chấp hành pháp luật và kỹ năng sống trong trường học"
-
Nữ sinh Trường THPT chuyên Phan Bội Châu giành Huy chương Bạc Kỳ thi Olympic Tiếng Nga quốc tế
-
Nghệ An ban hành Nghị quyết về phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đến năm 2030
-
Dự án hỗ trợ cộng đồng các xã vùng đệm phát triển cây dược liệu dưới tán rừng:Từ trồng dược liệu đến thúc đẩy liên kết ‘4 nhà’
-
Một số sự kiện văn hóa, du lịch diễn ra trong tháng 11
-
Hội khoa học Tâm lý – Giáo dục Nghệ An tổ chức Hội thảo Ảnh hưởng của Mạng xã hội đến học sinh, sinh viên - Thực trạng và giải pháp khắc phục
